Kolumne

Infos

Pi&scaron;e: prof. dr Rade &Scaron;arović&nbsp;

U ovom i ovakvom medijskom haosu nedostaje priča o prostoru i kolumne koja se bave ovom problematikom. Nedostaju, kao &scaron;to nedostaje i dobra profesorica Jelisava Kalezić. Priča o Žabljaku ili Varezinoj vodi kako se nekada ovo naselje zvalo, je priča koja datira iz 1865. godine kada se na ovom području grade prvi objekti za stanovanje. Do Berlinskog kongresa je ostalo jo&scaron; sedam godina a u ovom mjestu se grade crkva, &scaron;kola i kapetanski dom. Zato se 1871. godina uzima kao početak urbaniteta Žabljaka. U sličnom istrijskom trenutku, krajem XIX Ebenezer Hauard pritisnut problemima koje sa sobom nose procesi urbanizacije i industrijalizacije, pi&scaron;e o Vrtnom gradu. Za&scaron;to su ova dva događaja danas aktuelna i interesantna za urbano naselje Žabljaka, za&scaron;to povezujemo Varezinu vodu i Vrtni grad? Po načinu upravljanja i valorizacije prostora, od Varezine vode smo malo odmakli dok sa druge strane od neke realne i svrsihodne strategije kao &scaron;to je nekada bio Vrtni grad, udaljeni smo svjetlosnim godinama. Iz navedenih razloga, danas i dalje postavljamo pitanja, da li se Žabljak uop&scaron;te može nazvati urbanim područjem ili gradom, te demografski gledano, radi koga slavimo ovaj jubilej, radi svijetle pro&scaron;losti ili neizvjesne i mračne budućnosti? Sa obilježjima koje danas ovo naselje ima, moguće ga je nazvati op&scaron;tinom ili prije varo&scaron;icom odnosno gradićem, neki bi zlonamjerno rekli katunom ili palankom. Za&scaron;to razvoj ove urbane sredine, niti njeno pozicioniranje na samom vrhu za&scaron;tićenih područja Evrope, nije pratilo i porast broja Žabljačana, već je poslednjih decenija označio egzodus ljudi iz ovog područja?! Urbanizacija ne znači samo nastanak i ekspanziju grada, ona bi trebala da podrazumijeva i &scaron;irenje novih ideja, normi, životnih obrazaca, odnosno promjenu stila života stanovni&scaron;tva koji u jednom gradu žive. Analizirajuči navedeni problem vidi se da je grad kako-tako rastao, da je stanovni&scaron;tvo promijenilo i stil i način života, te da je kvalitet života izdignut na jedan novi nivo. Do&scaron;lo je do postepenog odvajanja ljudi od zemlje, promijenjen je način privredjivanja, promijenjene su navike i običaji ljudi, čak su usled porasta turističke privrede djelimično mijenjane vrijednosti i ideali Durmitoraca. Međutim, urbanizacija nije značila i urbanu i demografsku obnovu niti je pratila potrebe običnog čovjeka. Urbanizacija nije (u)raena na pravi i kvalitetan način, niti je prostor adekvatno kori&scaron;ćen. Sa druge strane, regionalno gledano, smanjen je potencijal ovoga dijela Crne Gore jer nakon godina procvata, mi u sjevernom dijelu zemlje nijesmo imali dobru, niti održivu strategiju razvoja. Uporedno sa ovim procesom do&scaron;lo je do ekspanzije većih urbanih cjelina u centralnom i južnom dijelu na&scaron;e zemlje. U konačnom, rezultat je za sve nas poražavajući.&nbsp;

Na na&scaron;u sreću, urbani &ldquo;razvoj&rdquo; i kasnije urbana &ldquo;obnova&rdquo; grada je djelimično zaobi&scaron;la ruralni prostor ove op&scaron;tine. To je jedini razlog za&scaron;to danas pi&scaron;em ovu kolumnu i ovako čestitam rođendan Žabljaku. Ovo je ujedno i apel svima, da se dobro zamislimo i organizujemo oko pisanja nove strategije durmitorskog područja. Misija UNESCO-a će ubrzo tražiti da im predstavimo viziju razvoja ove za&scaron;tićene sredine, koja se nalazi na drugom mjestu za&scaron;tićenih područja Evrope. Floskule i fraze na koje smo navikli i koje uspje&scaron;no kopiramo, pla&scaron;im se da neće dobro proći.&nbsp;&nbsp;

Kako izaći iz Vrzinog kola i revitalizovati Varezinu vodu? U ovom trenutku nam ostaje da se okrenemo utopijama koje i nastaju u kriznim istorijskim periodima, kao izraz nezadovoljstva ili bjekstva od postojećeg stanja. Moja malenkost je takođe rije&scaron;ila da se skloni sa popri&scaron;ta ideolo&scaron;kih borbi i odluta na sociolo&scaron;ka polja koja su kreirali Mor, Kampanela, Bekon, pa čak i Marks. Razlog za&scaron;to govorim o utopijskom vremenu je moje čvrsto uvjerenje da ono na Žabljaku vrlo lako može prerasti u istorijsko. Jedan od takvih projekata je bila i zamisao Ebenezera Hauarda koji je govorio o selu i gradu kao dva magneta koji paralelno privlače stanovnike jedne i druge sredine. On tvrdi da postoje, ne samo dvije mogućnosti, kao &scaron;to se neprestano nastoji prikazati &ndash; život u gradu i život na selu &ndash; već i treća mogućnost, u kojoj sve prednosti energičnog i aktivnog života u gradu, odnosno sve ljepote i čari sela mogu na savr&scaron;en i skladan način da se povežu. Taj projekat Vrtnih gradova u na&scaron;oj viziji može biti sličan planiranju prostora op&scaron;tine Žabljak. Prostorno smo na istoj ravni kao Hauzerovi gradovi dok sa velikim brojem turista koji na&scaron; grad posjećuju uspje&scaron;no i demografski pariramo ovim zamislima. Unutar grada se grade aleje i vrtovi okružene važnim ustanovama (umjesto na&scaron;eg parkinga) a na njegovoj periferiji ba&scaron;tini se netaknuto prirodno okruženje, koje čuva ambijent za&scaron;tićene zone. Prirodnih ljepota imamo vi&scaron;e nego Velvin, Lečvort, Radburn i svi ostali Huzerovi gradići zajedno (ovo su ipak bili ravničarski predjeli). Razlika je u obodu grada gdje se u Hauzerovoj viziji nalazi industrijska postrojenja i željeznica, kod nas bi to bila porodična poljoprivredna gazdinstva i električni transporti.&nbsp;

&Scaron;irom svijeta, od SAD do Rusije su gradjeni ovi gradovi i organizovane su ekskurzije ka njima, neki su se odu&scaron;evljavali, neki su ih ismijavali, nije bilo ravnodu&scaron;nih. Vrtni gradovi su zaživjeli i sve je i&scaron;lo po planu osim činjenice da oni nikada nijesu uspjeli da obezbijede kvalitetan i ujedno jeftin život i stanovanje za svoje stanovnike, čak naprotiv, sve je zbog očuvanja prirodne sredine bilo značajno skuplje nego u industrijskim zonama. Haurad je bio razočaran! Vrtni gradovi su pod najezdom nehumanog kapitalističkog odnosa prema prostoru, polako izgubili bitku ali je njihova ideja ostala da postoji kao utopijska smjernica za sve planove koji se bave urbanim zonama. Vrtni grad se pokazao kao proma&scaron;aj za radnike, međutim, niko, nikada nije poku&scaron;ao ovu ideju da preformuli&scaron;e i modifikuje i od nje poku&scaron;a da izgradi urbano naselje za turiste.&nbsp;

Nije ovo jedina utopija koje sam se sjetio dok sam pisao ovaj tekst. Sorokin je govorio na sličnom fonu o rural-urban kontinuumu, Anri Mandra o mreži gradova, neki drugi o neo rustikalnim utopijama&hellip; Svima je ideja vodilja bila ista, grad i selo mogu nesmetano funkcionisati kao dvije zasebne ali međusobno zavisne i dobro povezane cjeline. Ja ih ovdje neću opisivati iako svaka od njih zaslužuje posebnu pažnju i osvrt. Akcentovaću samo jo&scaron; jedan pokret koji može da ima veze sa na&scaron;im Žabljakom a koji je krajem pro&scaron;log vijeka zaživio u Italiji a koji je danas ozbiljan, planetarni turistički brend. Radi se o gradovima &ldquo;sporog života&rdquo;! Grad sporog života svoje postojanje bazira na održivom razvoju i očuvanju prirodne sredine, razvija uredjivanje cvjetnih dijelova grada, pomaže poljoprivrednim proizvodjačima i akcentuje upotrebu organske hrane iz lokalnih izvora. Spori grad, nastoji da očuva lokalne arhitektonske vrijednosti, (drvenih kuća u na&scaron;em slučaju) i podržava renoviranje starih fasada. Novi objekti koji se grade moraju da budu prepoznatljivo lokalni, &bdquo;tradicionalni&ldquo;. Buka i gužva u gradu se nastoje svesti na najmanju moguću mjeru, dok se uvećavaju zelene povr&scaron;ine i pje&scaron;ačke zone. Stanovnici ovih područja i njihovi gosti se podstiču na zdrav i ekolo&scaron;ki način života i očuvanje životne sredine. Ovo i kod njih proizvodi osjećaj pripadnosti i oni sami nastoje njegovati prepoznatljivosti samog grada. Sve ovo istovremeno znači odupiranje poznatim negativnim aspektima i nus-pojavama, masovnog turizma, unifikacije i globalizacije.&nbsp;

Članom svjetske asocijacije sporih gradova, možemo postati vrlo lako. Žabljak ispunjava sve kriterijume koji se pred ove gradove postavljaju. Jedino moramo prihvati povelju sa 50 pravila o organizaciji i razvoju gradskog života. Gradovi se koriste poznatim logom &bdquo;CittaSlow&ldquo;, koji je jako zanimljiv turističkoj ponudi i koju će komisija UNESCO-a objeručke prihvatiti, bez ikakvih ograničenja i primjedbi. Za&scaron;to ovo predlažem? Zato &scaron;to znam da je pokret sporih gradova danas globalni trend sa tendenciom stalnog rasta. Pored 77. gradova iz Italije, 2006. godine ovaj trend postaje internacionalnim. Tada mu pristupaju gradovi iz Velike Britanije, Njemačke i Norve&scaron;ke. Danas ovaj pokret broji 30 država članica od kojih je veća polovina iz Evrope. Kuriozitet su gradovi sporog života u ekonomski i puritanski orjentisanoj Južnoj Koreji.&nbsp;&nbsp;

Sva sociolo&scaron;ka istraživanja ove tematike pokazuju da su stanovnici ovih gradova srećniji i uspje&scaron;niji nego njihove kom&scaron;ije koje žive u velikim urbanim područjima. Ovim gradovima se vraća stanovni&scaron;tvo, ekonomski su nezavisni, ekolo&scaron;ki održivi i jedino zainteresovani za razvoj svoga grada, oni žive svoj utopijski san.&nbsp;

Na kraju, ne tvrdim da je jedan ili drugi model idealan za Žabljak, niti da će dati idealne rezultate. Smatram da je kombinacija pomenutih metodologija za razvoj gradova jedini put kojim se varo&scaron;ica pod Durmitorom može razvijati. Prvi put u na&scaron;oj istoriji imamo &scaron;ansu da budemo originalni i na Balkanu svima privučemo pažnju. Moramo izaći iz (post)socijalističkih kli&scaron;ea i na&scaron; grad učinimo dostupnim za život i povratak mladih ljudi. Prof.Kalezić je uvijek govorila, da se vremenom pojavi ne&scaron;to, duboko zapreteno u savremenom urbanom življenju i čovjeku: žudnja za planinom. Ova žudnja kod nekih, nikada nije ni prestajala.&nbsp;

Srećan ti rođendan, grade moj!&nbsp;

&nbsp;